Διαβήτης και κάπνισμα
- Πληροφοριακά Στοιχεία
- Τελευταία ενημέρωση : Πέμπτη, 20 Οκτωβρίου 2016 09:57
Το κάπνισμα αποτελεί τον 2ο, σε σημαντικότητα, παράγοντα κινδύνου (μετά την υπέρταση), για καρδιαγγειακή νόσο, που μπορούμε να τροποποιήσουμε και από μελέτες έχει βρεθεί ότι η συνύπαρξη διαβήτη με κάπνισμα τετραπλασιάζει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου.
Αυτός είναι ο λόγος που στην αντιμετώπιση του διαβητικού καπνιστή ασθενή πρωτεύων ρόλο έχει διακοπή του καπνίσματος και η συνεχή υποστήριξη του σε αυτή του την προσπάθεια.
Επιδημιολογικά στοιχεία
Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου ότι η κατανάλωση τσιγάρων στη χώρα μας είναι διπλάσια από το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ. Συγκεκριμένα ο μέσος αριθμός τσιγάρων που καταναλώνονται την ημέρα από τον έλληνα καπνιστή είναι 20 ενώ το 25% των καπνιστών υπερβαίνει το 1 πακέτο και πολλοί φτάνουν μέχρι και 3-4 πακέτα τσιγάρα ημερησίως.
Ενώ στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες μείωση της χρήσης του τσιγάρου, στη χώρα μας παρατηρείται αύξηση. Σήμερα υπολογίζεται ότι το 38% του ελληνικού πληθυσμού (51,2% άνδρες και 25,7% γυναίκες) είναι καπνιστές ενώ διεθνώς το ποσοστό ανέρχεται στο 21%. Αρνητικό είναι επίσης το γεγονός ότι το 1/3 των ατόμων που καπνίζουν είναι κάτω των 25 ετών. Αυτό έχει μεγάλη σημασία δεδομένου ότι το 90% των καπνιστών αρχίζουν να καπνίζουν σε ηλικία κάτω των 25 ετών και πάνω από το 50% των εφήβων που καπνίζουν θα γίνουν συστηματικοί καπνιστές ήδη από την ηλικία των 19 ετών.
Τι περιέχει ο καπνός του τσιγάρου
Ένα τσιγάρο περιέχει 10-15 mg νικοτίνης εκ των οποίων περίπου το 1 mg εισέρχεται στον οργανισμό με τον καπνό. Η νικοτίνη είναι εξαιρετικά εθιστική αλλά και τοξική ουσία όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η ενδοφλέβια χορήγηση 0,5-1 mg νικοτίνης είναι θανατηφόρα.
Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πάνω από 7000 χημικές ουσίες, πολλές από τις οποίες χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία σαν διαλύτες, καθαριστικά και άλλα. Πάνω από 250 από αυτές τις ουσίες είναι τοξικές και τουλάχιστον οι 69 είναι καρκινογόνες.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι
Οι κίνδυνοι από το κάπνισμα φαίνεται να αυξάνονται όσο μικραίνει η ηλικία έναρξης του καπνίσματος, όσο αυξάνεται η συνολική διάρκεια του καπνίσματος και όσο αυξάνεται ο μέσος αριθμός τσιγάρων που καταναλώνονται. Έχει υπολογιστεί ότι οι άνδρες που είναι συστηματικοί καπνιστές θα χάσουν 13,2 έτη από τη ζωή τους ενώ οι γυναίκες συστηματικές καπνίστριες θα χάσουν 14,5 έτη.
Διεθνώς 1 στους 5 θανάτους οφείλεται στο κάπνισμα και στην Ελλάδα περίπου 20000 άτομα πεθαίνουν ετησίως από νοσήματα που σχετίζονται με αυτό.
Το κάπνισμα σχετίζεται με μια ποικιλία οξέων αλλά και χρόνιων παθήσεων. Έτσι μπορεί να είναι η αιτία αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, διαταραχών της όρασης έως τύφλωση, καρδιοπαθειών, πνευμονοπαθειών, περιφερικής αρτηριοπάθειας, έλκων δωδεκαδακτύλου και καρκίνων σχεδόν σε όλα τα όργανα του σώματος.
Κάπνισμα και καρδιά
Οι ουσίες που βρίσκονται στον καπνό, αφού περάσουν πρώτα από τους πνεύμονες εισέρχονται στην κυκλοφορία όπου επηρεάζουν τα αιμοπετάλια, τα οποία γίνονται ακανθωτά, συσσωρεύονται και καθώς περνούν από τις αθηρωματικές πλάκες, που υπάρχουν στα αγγεία, τις διαβρώνουν και έτσι δημιουργείται θρόμβος στην περιοχή εκείνη και ακολούθως ισχαιμία της περιοχής του οργάνου που τροφοδοτείται από το θρομβομένο αγγείο.
Ο κίνδυνος εμφράγματος του μυοκαρδίου των καπνιστών είναι τριπλάσιος σε σχέση με τους μη καπνιστές. Στη χώρα μας τουλάχιστον 10000 άτομα ετησίως υφίστανται έμφραγμα μυοκαρδίου από το κάπνισμα.
Αν και είναι γνωστό ότι μετά από 1-3 έτη διακοπής καπνίσματος μειώνονται κατά 50% τα καρδιαγγειακά συμβάματα, το 20% των ασθενών που έχει γνωστή στεφανιαία νόσο συνεχίζει να καπνίζει.
Κάπνισμα και πνεύμονες
Το κάπνισμα καταστρέφει τους αεροφόρους οδούς και μπορεί να είναι η αιτία άσθματος, χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ) και εμφυσήματος. Το 80% των θανάτων από ΧΑΠ αποδίδεται στο κάπνισμα.
Κάπνισμα και καρκίνος
Έχει αποδειχτεί ότι 30% των θανάτων από καρκίνο οφείλεται στο κάπνισμα. Μάλιστα στο 90% των καρκίνων του πνεύμονα, του οισοφάγου, του λάρυγγα και της στοματικής κοιλότητας η αιτία είναι το κάπνισμα.
Το κάπνισμα σχετίζεται επίσης με:
• Περιοδοντίτιδα, χρώση και απώλεια οδόντων
• Μείωση όσφρησης και γεύσης
• Έλκος δωδεκαδακτύλου
• Μείωση σεξουαλικής δραστηριότητας, γονιμότητας κ.λ.π.
• Πρώιμη γήρανση
Κάπνισμα και εγκυμοσύνη
Παρά το γεγονός ότι όλοι γνωρίζουμε ότι το κάπνισμα είναι ιδιαίτερα βλαπτικό για το έμβρυο, περίπου το 10% των εγκύων γυναικών καπνίζει.
Η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου κατά τη διάρκεια της κύησης σχετίζεται με:
• Διέγερση του εμβρύου
• Αυξημένο κίνδυνο αποβολής
• Χαμηλό ΣΒ γέννησης
• Επηρεασμένη πνευμονική λειτουργία νεογνού
• Σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου
• Πιθανή σχέση με γνωστικά και αναπτυξιακά σύνδρομα παιδιών.
Παθητικό κάπνισμα
Το παθητικό κάπνισμα ορίζεται ως η εισπνοή αέρα του περιβάλλοντος χώρου που περιέχει κυρίως τον καπνό που εκλύεται από την κάφτρα του τσιγάρου (85%) αλλά και από τον αέρα που εκπνέεται από τον καπνιστή μέσα σε κλειστούς χώρους (15%).
Στην Ελλάδα περίπου 1 στους 2 υφίστανται παθητικό κάπνισμα.
Κίνδυνοι παθητικού καπνίσματος
Περίπου 1000 μη καπνιστές πεθαίνουν κάθε χρόνο στη χώρα μας από το παθητικό κάπνισμα. Στα παιδιά το παθητικό κάπνισμα ενδέχεται να προκαλέσει νευροπάθειες, να επηρεάσει τη μνήμη, να προκαλέσει μέση ωτίτιδα, δυσλειτουργία του αναπνευστικού συστήματος και πνευμονοπάθειες αλλά και σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου των νεογνών.
Οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος
• Μόλις 20 λεπτά μετά από τη στιγμή που σταματάμε το κάπνισμα, μειώνεται η αρτηριακή πίεση και η καρδιακή συχνότητα
• 48 ώρες μετά, βελτιώνεται η όσφρηση και η γεύση και αρχίζει να μειώνεται ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου.
• 1-3 έτη μετά τη διακοπή, μειώνεται ο κίνδυνος καρδιαγγειακού επεισοδίου κατά 50%.
• 10-15 έτη μετά, εξισορροπείται ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου, θανάτου και καρκίνου με τους μη καπνιστές.
Διακοπή του καπνίσματος
Η διακοπή του καπνίσματος δεν είναι εύκολη και αυτό γιατί οι καπνιστές όχι μόνο είναι εθισμένοι στη νικοτίνη αλλά και γιατί συνδέουν το κάπνισμα με καθημερινές δραστηριότητες (όπως π.χ. τον καφέ, την παρέα κ.λ.π.). Στην Ελλάδα θεωρείται ότι το 72 % των καπνιστών παρουσιάζουν σοβαρή εξάρτηση όπως υποδηλώνει η χρήση καπνού αμέσως μετά το πρωινό ξύπνημα.
Παρότι περίπου το 50% των καπνιστών επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα μόνο το 14% από αυτούς το προσπαθούν πραγματικά και από αυτούς μόνο το 3-5% το επιτυγχάνουν τελικά μόνο με τη δύναμη της θέλησης. Η υποστήριξη και η ιατρική βοήθεια αυξάνει κατά 50-70% το ποσοστό επιτυχίας. Συνολικά στην Ελλάδα μόνο 1 στους 4 έχει καταφέρει να διακόψει το κάπνισμα.
Ακολουθούν κάποια βασικά «τρικ» για τη διακοπή καπνίσματος
• Μάσημα τσίχλας (χωρίς ζάχαρη).
• Μάσημα κανέλας ή γαρίφαλου.
• Τσιμπολόγημα φρούτων και λαχανικών.
• Απασχόληση χεριών (π.χ. κομπολόι).
• Ενασχόληση με τα φυτά ή τον κήπο.
• Καθημερινή άσκηση (περπάτημα, τρέξιμο, κολύμπι κ.λ.π)
• Αποφυγή λήψης καφέ (κάνει πιο έντονη την έλλειψη νικοτίνης) και αποφυγή χώρων καπνιστών.
• Συχνό πλύσιμο δοντιών (μειώνει την επιθυμία για κάπνισμα).
Όταν τα ανωτέρω τρικ δεν ευοδώσουν τότε ο καπνιστής θα χρειαστεί ιατρική και φαρμακευτική βοήθεια. Στη φαρέτρα μας υπάρχουν σήμερα διάφορα φάρμακα τα οποία κάνουν χρήση δυστυχώς μόνο 15% των Ελλήνων καπνιστών. Τα φάρμακα που κυκλοφορούν σήμερα στην Ελλάδα είναι:
• Υποκατάστατα νικοτίνης
o Αυτοκόλλητα νικοτίνης (π.χ. Nicorrette, Nicopatch)
o Τσίχλες νικοτίνης (π.χ. Nicorrette)
o Ρινικό και στοματικό σπρέι (π.χ. Nicorrette)
• Βαρενικλίνη (π.χ. Champix 1,0 mg x 2 x 12 εβδομάδες). Πρόκειται για έναν ανταγωνιστή της νικοτίνης στους νικοτινικούς υποδοχείς του εγκεφάλου με αποτέλεσμα να μειώνει την επιθυμία για κάπνισμα και τα συμπτώματα του συνδρόμου απόσυρσης της νικοτίνης. Όπως όλα τα φάρμακα έτσι και αυτό μπορεί να έχει κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες εκ των οποίων οι σημαντικότερη είναι το ενδεχόμενο εμφάνισης ψυχωσικού συνδρόμου.
• Βουπροπιόνη (π.χ. Zyban 150 mg x 2 x7-12 εβδομάδες). Πρόκειται για έναν αναστολέα της νευρωνικής επαναπρόσληψης των κατεχολαμινών που μειώνει την επιθυμία για κάπνισμα. Πρέπει να δίνεται με ιδιαίτερη προσοχή σε ασθενείς με ιστορικό επιληψίας.
Άλλοι εναλλακτικοί μέθοδοι διακοπής του καπνίσματος είναι ο βελονισμός, η υπνοθεραπεία και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.
Ηλεκτρονικά τσιγάρα
Τα ηλεκτρονικά είναι ηλεκτρικές συσκευές που απελευθερώνουν ατμό με το ζέσταμα ενός διαλύματος που περιέχει νικοτίνη, αρωματικές και άλλες ουσίες. Ενώ τα τελευταία χρόνια η χρήση τους παγκοσμίως αυξάνεται με μεγάλο ρυθμό η πραγματικότητα είναι ότι ακόμα δεν είναι γνωστό αν πρόκειται για υγιεινή επιλογή. Αυτό γιατί συνήθως δεν είναι επακριβώς γνωστή η σύσταση του διαλύματος. Επίσης στον ατμό περιέχεται η ίδια ποσότητα νικοτίνης με 1 τσιγάρο και συγκεκριμένα 30 μg νικοτίνης ανά ρουφηξιά. Έτσι με 30 ρουφηξιές προσλαμβάνεται η ίδια ποσότητα νικοτίνης που παίρνουμε με 1 τσιγάρο. Έτσι είναι συχνή η εξάρτιση από το ηλεκτρονικό τσιγάρο που στη χώρα μας φτάνει το 65% των χρηστών ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Suarez L, Barrett-Connor E. Interaction between cigarette smoking and diabetes mellitus in the prediction of death attributed to cardiovascular disease. Am J Epidemiol 1984;120:670–675. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6496447
Voulgari C, Katsilambros N, Tentolouris N. Smoking cessation predicts amelioration of microalbuminuria in newly diagnosed type 2 diabetes mellitus: a 1-year prospective study. Metabolism 2011;60:1456–1464 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21489578
American Diabetes Association Standards of Medical Care in Diabetes 2016. Diabetes Care Volume 39, Supplement 1, January 2016. http://care.diabetesjournals.org/content/suppl/2015/12/21/39.Supplement_1.DC2/2016-Standards-of-Care.pdf
Νικόλαος Βάλβης Ενδοκρινολόγος Διαβητολόγος στην περιοχή της Λάρισας.